الف) مفهوم «تقوای فطری»
تقوا یعنی محافظت از زیباییهای روحی خود که خداوند به آن سوگند یاد کرده است.
اولین معنای تقوا این است که انسان از زیباییهای جان خود محافظت کند
و این هم نوعی الهام فطری است
و به آن «تقوای فطری» میگوییم؛
به این معنا که خداوند در ابتدا یک نفس پاک و با ارزش به انسان داده است و لازم است که انسان، ارزش و قیمت این روح پاک خود را بداند و آن را حفظ نماید:
✨ونَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا ﴿۷﴾
سوگند به نفس و آن کس که آن را درست کرد (سوره شمس، آیه ۷)
✨فأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا ﴿۸﴾
سپس پلیدکارى و پرهیزگارىاش را به آن الهام کرد (سوره شمس، آیه ۸)
خداوند به جان آدمی قسم میخورد و به آن چه که این نفس را در اوج تعادل و زیبایی قرار داده است.
خداوند در ادامه میفرماید که
«به او فجور و تقوای او را الهام کرد».
فجور به هر چیزی گفته میشود که خدشه ایجاد کند و لطمه بزند.
یعنی برخی امور هستند که به روح زیبای انسان لطمه وارد میکنند
و خداوند به انسان الهام کرده است که باید از خود محافظت کند چرا که برخی امور به او لطمه میزنند.
انسان اگر به خودش رجوع کند میفهمد چه چیزهایی به جان زیبای او لطمه وارد میکند.
حتماً دیدهایم که وقتی کسی کار بدی انجام میدهد، خودش هم ناراحت میشود و لذا طبیعی است که خداوند از ما انتظار داشته باشد که وقتی میخواهیم عمل زشتی مثل غیبت را انجام دهیم، این الهام فطری جلوی ما را بگیرد.
کسی که میخواهد با تقوا باشد باید در درجۀ اول خودش را قیمتی بداند و به ارزش بالای خود واقف باشد.
انسان باید به زیباییهای وجود خود نگاه کند و بفهمد که چقدر قیمت دارد.
💫امیرالمؤمنین (ع) میفرمایند:
«رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً عَرَفَ قَدْرَ»
خدا رحمت کند کسی را که قدر و قیمت خود را بشناسد.
📗(غررالحکم/233)
اگر کسی یک میلیارد پول به همراه داشته باشد معمولاً برای حفظ آن با تمام وجود مراقبت میکند، اما از جان و روح زیبا و باارزشی که خداوند به او داده است غافل است و از آن محافظت نمیکند.
تقوا یعنی همین محافظت از جان نورانی که خداوند به آن سوگند یاد کرده است.
🔹ب) مفهوم «تقوای الهی»:
اینکه انسان بفهمد قیمت دارد و در جهت حفظ خود تلاش کند، اصل و ریشۀ تقواست اما این اولین مرتبۀ تقواست که به آن تقوای فطری و غیراکتسابی میگوییم.
مرتبۀ دیگر تقوا، تقوای الهی است.
آن جا که خداوند میفرماید «اتقوا الله» منظور همین نوع تقواست.
خداوند مهربان برای اینکه ما روح با ارزش خود را ضایع و تباه نکنیم خودش را واسطه قرار میدهد. خداوند، مهربانانه پادرمیانی میکند و خود را واسطه می کند و می فرماید:
✨«اگر قیمت جان باارزش خودت را نمیدانی و خودت را حفظ نمیکنی، به خاطر من خودت را حفظ کن، برای من مراقب خودت باش، با برنامۀ من خودت را حفظ کن...»
این معنای «اتقوا الله» است.
یعنی اگر ارزشهای وجودی خودت باعث نمیشود که خودت را حفظ کنی حالا به خاطر من خودت را حفظ کن.
البته گاهی نیز خداوند به بعضیها می گوید:
«اتقوا النار» یعنی به خاطر اینکه به جهنم نروید خودتان را حفظ کنید.